Για πολλά χρόνια είχαν περιγραφεί στη διεθνή βιβλιογραφία ασθενείς με συμπτώματα ανάμεσα στη νεύρωση και στην ψύχωση, που δημιουργούσαν αρκετή διαγνωστική σύγχυση και που τους είχαν δοθεί ονομασίες και διαγνώσεις που τόνιζαν ακριβώς τη μεταιχμιακή ή οριακή κατάσταση τους: «μεταιχμιακή κατάσταση», «μεταιχμιακός ασθενής» κτλ. Προοδευτικά, όμως, ξεκαθάρισε μια διαγνωστική οντότητα, που περιλήφθηκε στις Διαταραχές της Προσωπικότητας, η Οριακή (ή μεθοριακή) Διαταραχή της Προσωπικότητας.
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι μια μεγάλη αστάθεια που εκφράζεται σε διάφορες διαστάσεις της ζωής του ασθενή, όπως οί διαπροσωπικές σχέσεις, η εικόνα του εαυτού και η συναισθηματική διάθεση, καθώς και η έντονη παρορμητικότητα.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η αντίδραση των ατόμων με Οριακή Διαταραχή της Προσωπικότητας σε πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη. Μόλις νιώσουν ότι κάποιο άτομο τα αφήνει (είτε πρόκειται για χωρισμό είτε πρόκειται για προσωρινή απομάκρυνση ή ταξίδι είτε ακόμη για καθυστέρηση σε ραντεβού ή για την αναγγελία του τέλους μιας ψυχοθεραπευτικής ώρας) πλημμυρίζονται από φόβο ή και πανικό και ακόμα από θυμό και οργή. Κι αυτό, γιατί δεν αντέχουν να είναι μόνα τους και επίσης γιατί η «εγκατάλειψη» ίσως εκλαμβάνεται ως απόρριψη και ότι σημαίνει πως αυτά είναι «κακά». Στις ξέφρενες προσπάθειες να αποφύγουν την εγκατάλειψη μπορεί να κάνουν παρορμητικά απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριαστικές πράξεις (π.χ. να κοπούν, να καούν).
Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι έντονες και ασταθείς. Τα άτομα αυτά μπορεί να εξιδανικεύσουν και να «κολλήσουν» κυριολεκτικά πάνω σε άτομα που μπορούν να τους δώσουν φροντίδα ή σε ερωτικούς συντρόφους και πολύ γρήγορα, όμως, να αλλάξουν από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση (ότι δηλαδή το άλλο άτομο δεν τα φροντίζει αρκετά, δεν νοιάζεται ή δεν τα αγαπά αρκετά), καθώς ο αμυντικός μηχανισμός του διαχωρισμού είναι στη διαταραχή αυτή κυρίαρχος. Γενικά, οί σχέσεις είναι χαώδεις, καθώς τα άτομα αυτά αλλάζουν απότομα και δραματικά την άποψη τους για τους άλλους και όταν απογοητεύονται ή νιώθουν ότι τα εγκαταλείπουν πολύ εύκολα αντιδρούν με έντονη απαιτητικότητα και θυμό, που άλλωστε τα χαρακτηρίζει ως ένα από τα βασικότερα συναισθήματα που νιώθουν.
Υπάρχει σοβαρή διαταραχή της ταυτότητας, που εκδηλώνεται ως αστάθεια της εικόνας ή της αίσθησης του εαυτού. Δηλαδή, οί στόχοι, οί αξίες, οί επαγγελματικές φιλοδοξίες και τα σχέδια για καριέρα, η σεξουαλική ταυτότητα, το είδος των φίλων κτλ. συνεχώς αλλάζουν απότομα και δραματικά.
Η συμπεριφορά τους είναι παρορμητική, απρόβλεπτη και έντονα αυτοκαταστροφική. Επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά είναι πολύ συχνές (υπολογίζεται ότι 8% ως 10% των ατόμων αυτών πεθαίνουν αυτοκτονώντας, ιδιαίτερα αν έχουν συνοδό κατάθλιψη ή χρήση ουσιών) και συνήθως εμφανίζονται ως αντίδραση στην εγκατάλειψη, στην απόρριψη ή στην πιθανότητα να επωμισθούν ευθύνες.
Η συναισθηματική διάθεση παρουσιάζει πολύ μεγάλη αστάθεια, καθώς το άτομο αντιδρά έντονα συναισθηματικά στο παραμικρό στρες. Οι συναισθηματικές διαθέσεις που εναλλάσσονται είναι η δυσφορία (που είναι και η επικρατούσα διάθεση), η ευερεθιστότητα, το άγχος, ο θυμός, ο πανικός, η απελπισία. Χαρακτηριστική είναι, όπως είπαμε, η εύκολη κινητοποίηση και η δυσκολία ελέγχου του θυμού.
Ακόμα, τα άτομα αυτά παραπονούνται για χρόνια αισθήματα κενού και βαθιάς μοναξιάς. Σε καταστάσεις έντονου στρες (π.χ. φόβος εγκατάλειψης ή πραγματική εγκατάλειψη) μπορεί να εμφανισθούν παροδικά παρανοειδής ιδεασμός, παραισθήσεις ή διασχιστικά συμπτώματα (π.χ. αποπροσωποποίηση).
Διαγνωστικά κριτήρια Οριακής διαταραχή προσωπικότητας
Ένας εκτεταμένος τύπος αστάθειας των διαπροσωπικών σχέσεων, της εικόνας του εαυτού και των συναισθημάτων και έντονης παρορμητικότητας που αρχίζει νωρίς στην ενήλικη ζωή και είναι παρών σε μία ποικιλία καταστάσεων, όπως φαίνεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα παρακάτω:
(1) ξέφρενες προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη.
(2) ένας τύπος ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται από εναλλαγές μεταξύ των ακραίων περιπτώσεων της εξιδανίκευσης και της υποτίμησης
(3) διατάραξη της ταυτότητας: έντονα και επίμονα ασταθής εικόνα ή αίσθηση του εαυτού
(4) παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί (π.χ. ξόδεμα χρημάτων, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας).
(5) επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά, χειρονομίες ή απειλές ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά
(6) συναισθηματική αστάθεια οφειλόμενη σε έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης (π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος που συνήθως διαρκεί για λίγες ώρες και μόνο σπάνια περισσότερο από λίγες μέρες)
(7) χρόνια αισθήματα κενού
(8) απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνά ξεσπάσματα θυμού, συνεχής θυμός, επανειλημμένα το άτομο έρχεται στα χέρια)
(9) παροδικός, σχετιζόμενος με στρες παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα
Θεραπεία
Η ψυχοθεραπεία (Γνωσιακού – Συμπεριφορικού και ψυχαναλυτικού χαρακτήρα) ατομική και ομαδική είναι η θεραπευτική προσέγγιση που βοηθάει αυτούς τους ασθενείς. Εξαιτίας των έντονων αλλαγών στα συναισθήματα τους απέναντι στον θεραπευτή (εναλλαγές εξιδανίκευσης και υποτίμησης) τόσο η μεταβίβαση όσο και η αντιμεταβίβαση είναι πολύ έντονες και η θεραπεία δύσκολη και προβληματική. Εκρήξεις οργής και απόπειρες αυτοκτονίας είναι συχνές και αποτελούν σοβαρό πρόβλημα. Συχνά, επίσης, είναι τα αντιμεταβιβαστικά αισθήματα της ενοχής, της οργής ή της έντονης απογοήτευσης του θεραπευτή. Παροδικά επεισόδια που μοιάζουν με ψύχωση (χωρίς να είναι) είναι επίσης συχνά. Αρκετές φορές χρειάζεται νοσηλεία εάν και οι διεθνείς οδηγίες συνιστούν την αποφυγή της. Αν συνυπάρχει Διαταραχή της Διάθεσης – Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή, Διπολική Διαταραχή κτλ. μπορεί να χρειασθεί και η ανάλογη φαρμακευτική αγωγή.
Σημαντικός παράγων της ψυχοθεραπείας της οριακής διαταραχής αποτελεί και η σχέση με τον θεραπευτή, της οποίας η ανάλυση και θεραπευτική βελτίωση θα αντανακλάσει στις άλλες σχέσεις του ασθενή.
Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση συμπεριλαμβάνει και γνωστικές τεχνικές, οι οποίες μπορεί να διορθώσουν την τάση των ανθρώπων με οριακή να βλέπουν τους άλλους και τον εαυτό τους είτε ως «απόλυτα καλούς» είτε ως «απόλυτα κακούς». Παράλληλα συμπεριφορικές τεχνικές βοηθάνε στην μείωση των αυτότραυματικών και άλλων παρορμητικών συμπεριφορές.
Φαρμακευτικά, χαμηλές δόσεις αντιψυχωσικών αγωγών μπορεί να βοηθήσουν την σταθεροποίηση της διάθεσης όπως και το λίθιο που εξίσου μπορεί να βοηθήσει τις διακυμάνσεις της διάθεσης. Τα καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να βοηθηθούν με αγωγές που βελτιώνουν την κατάθλιψη αλλά δεν προκαλούν εξάρσεις και διακυμάνσεις.
Συνείσταται η αποφυγή της μονοθεραπείας με αντικαταθλιπτικά γιατί μπορεί να οδηγήσουν σε περαιτέρω διακύμανση στη διάθεση και σε περισσότερες εκρήξεις θυμού ή ακόμα και σε κατάχρηση.
Γενικά ακολουθείται μία φιλοσοφία φαρμακευτικής αγωγής που μοιάζει αρκετά με τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής η οποία εξάλλου συγγενεύει με την οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Ακριβώς, όμως, λόγω των ιδιαιτεροτήτων αυτών των ασθενών και της πιθανής αυτοκτονίας, οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή πρέπει να δίνεται με μεγάλη προσοχή και πάντα μέσα στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας που είναι στοχευμένη στα προβληματά τους.
Προγράμματα ημέρας που παρέχουν εντατική και καθημερινή θεραπεία πολλές φορές αποτελούν έναν ιδεατό θεραπευτικό πλαίσιο για την θεραπεία οριακών ασθενών που χρειάζονται μία ολοκληρωμένη και συστηματική θεραπευτική προσέγγιση.
Σχετικά άρθρα από το Maniokatathlipsi.gr
Φιλιόγλου & Μάλλιαρης (2013) Διπολική διαταραχή ή Οριακή προσωπικότητας. maniokatathlipsi.gr
Ψυχομετρικά Τεστ Οριακής Διαταραχής
Έλεγχος Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας παρέχει μία πρώτη ενημέρωση για τη πιθανότητα να έχει κάποιος τη διάγνωση.
Βαρύτητα Οριακής Διαταραχής παρέχει μία πρώτη μέτρηση της παρούσας κατάστασης και έντασης των συμπτωμάτων της Οριακής διαταραχής προσωπικότητας.
Επιστημονική επιμέλεια: Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης
Comments