Τι είναι η διπολική διαταραχή (μανιοκαταθλιπτική ασθένεια);
Σενάριο: Δρ. Ιωάννης Γ. Μαλλιάρης
«Μια ψυχή που ταλαντεύεται σαν πλοίο, μερικές φορές βυθίζεται σε θυελλώδη κύματα και άλλες φορές ανεβαίνει προκλητικά και τολμηρά πάνω από την επιφάνεια.»
— Α. Πλευρής, 2008
1. Λίγα λόγια για τη διπολική διαταραχή
Η διπολική διαταραχή (ή μανιοκαταθλιπτική ασθένεια) είναι μία από τις πιο σοβαρές διαταραχές της διάθεσης. Χαρακτηρίζεται από επεισόδια (φάσεις) μανία και κατάθλιψησυχνά συνοδεύεται από ψυχωτικά συμπτώματα.
Ενώ ο επιπολασμός της διαταραχής στον γενικό πληθυσμό είναι σχετικά χαμηλός (1% ή 1 στα 100 άτομα), ηπιότερες μορφές της ασθένειας (όπως κυκλοθυμία) πιστεύεται ότι έχουν πολύ υψηλότερη συχνότητα (περίπου 5%).
Οι αιτίες της διπολικής διαταραχής παραμένουν άγνωστες, αλλά τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν ένα σημαντικό γενετικό συστατικό (εμφανίζεται σε οικογένειες). Ωστόσο, η πορεία της ασθένειας επηρεάζεται έντονα από ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια με περιόδους ανάρρωσης (αν και όχι απαραίτητα πλήρη ύφεση). Κλινικά, ακόμη και όταν ένα άτομο δεν βρίσκεται σε ένα επεισόδιο, κατάθλιψη παραμένει το κυρίαρχο σύμπτωμα, με σημαντικές διακυμάνσεις της διάθεσης με την πάροδο του χρόνου.
Αν και δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία για τη διπολική διαταραχή, σταθεροποιητές διάθεσης και αντισπασμωδικά (φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη σταθεροποίηση της διάθεσης) παρέχουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτά τα φάρμακα συνδυάζονται συχνά με σύγχρονα ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι που είναι εκπαιδευτικά και συμπεριφορικά προσανατολισμένα. Με τη σωστή θεραπεία και μακροχρόνια υποστήριξη, τα άτομα με διπολική διαταραχή μπορούν να έχουν καλή ποιότητα ζωής και να λειτουργούν καλά σε επαγγελματικά και κοινωνικά περιβάλλοντα (η διπολική διαταραχή, στην πραγματικότητα, συνέβαλε σημαντικά στα καλλιτεχνικά, πολιτικά και επιστημονικά επιτεύγματα).
2. Λίγα λόγια για τη διάγνωση της διπολικής διαταραχής
Η διπολική διαταραχή διαγιγνώσκεται από ειδικευμένος ψυχίατρος ή κλινικός ψυχολόγος. Όπως και οι περισσότερες ψυχικές ασθένειες, δεν υπάρχουν εργαστηριακές ή βιολογικές εξετάσεις για να γίνει μια οριστική διάγνωση. Η διάγνωση βασίζεται στην ανασκόπηση του ιστορικού του ασθενούς (ή της τρέχουσας κατάστασης) και στην εξέταση των συμπτωμάτων του σε τρία επίπεδα:
- Συναίσθημα (τι αισθάνεται ο ασθενής).
- Σκέψεις (τι και πώς σκέφτονται).
- Συμπεριφορά (τι κάνουν και πώς ενεργούν).
Αν και η διάγνωση της διπολικής διαταραχής είναι σχετικά απλή (σε σύγκριση με άλλες ψυχικές ασθένειες), εξακολουθεί να απαιτεί φροντίδα και εμπειρογνωμοσύνη. Είναι σημαντικό να εξετάσετε τον ασθενή και τη συμπεριφορά του με την πάροδο του χρόνου, αντί να βασίζετε τη διάγνωση σε μία μόνο παρατήρηση κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης περιόδου.
Οι γρήγορες διαγνωστικές πρακτικές μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε εσφαλμένη διάγνωση, όπως η σχιζοφρένεια (όταν υπάρχουν ψυχωτικά συμπτώματα) ή η κατάθλιψη (όταν παρατηρούνται μόνο καταθλιπτικά συμπτώματα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη προηγούμενα επεισόδια μανίας ή υπομανίας).
Ωστόσο, η παρουσία ακόμη ένα μανιακό επεισόδιο (όχι λόγω χρήσης ουσιών ή άλλης ιατρικής κατάστασης) αρκεί για τη διάγνωση της διαταραχής.
3. Συμπτώματα επεισοδίων
1. Μανικό/υπομανικό επεισόδιο (Σύμφωνα με το DSM-IV)
Διαρκεί τουλάχιστον μία εβδομάδα (ή απαιτεί νοσηλεία), υπάρχουν τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Αυξημένη (ή ευερέθιστη) διάθεση.
- Φουσκωμένη αυτοεκτίμηση ή μεγαλοπρέπεια.
- Μειωμένη ανάγκη για ύπνο.
- Υπερβολική ομιλία ή πίεση για ομιλία.
- Αγωνιστικές σκέψεις ή δυσκολία συγκέντρωσης.
- Αυξημένη ενέργεια/δραστηριότητα ή κοινωνικότητα.
- Αυξημένη συμμετοχή σε επικίνδυνες ή υπερβολικές δραστηριότητες (π.χ. σπατάλη δαπανών, σεξουαλικές απρόσεκτες) με έλλειψη αυτοέλεγχου.
- Διαταραχή της λειτουργίας στο εργασιακό, κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον.
(Τα υπομανικά επεισόδια μπορεί να διαρκέσουν μικρότερο χρονικό διάστημα - περίπου τέσσερις ημέρες - και να παρουσιάζουν τα ίδια συμπτώματα, αν και σε πιο ήπια μορφή).
2. Καταθλιπτικό επεισόδιο (Σύμφωνα με το DSM-IV)
Διαρκεί τουλάχιστον δύο εβδομάδες με τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Χαμηλή, καταθλιπτική διάθεση ή συναισθήματα θλίψης.
- Απώλεια ενδιαφέροντος ή ανηδονία (μειωμένη ευχαρίστηση στις δραστηριότητες).
- Αλλαγές όρεξης ή βάρους (μείωση ή αύξηση).
- Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος).
- Ψυχοκινητική διέγερση ή καθυστέρηση (αυξημένη ή μειωμένη δραστηριότητα).
- Κόπωση ή απώλεια ενέργειας.
- Δυσκολία συγκέντρωσης.
- Αισθήματα ενοχής ή χαμηλής αυτοεκτίμησης.
- Σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.
Τόσο τα μανιακά όσο και τα καταθλιπτικά συμπτώματα δεν πρέπει να προκαλούνται από χρήση ουσιών ή άλλη ιατρική κατάσταση.
4. Τύποι διπολικής διαταραχής
Υπάρχουν δύο κύριοι διαγνωστικοί τύποι διπολικής διαταραχής: Διπολική Ι και Διπολική ΙΙ.
1. Διπολική Διαταραχή Ι (Διπολική Ι)
Αυτό είναι το περισσότερο κλασικός και γνωστός τύπος, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία τουλάχιστον ενός μανιακού επεισοδίου. Ο ασθενής μπορεί επίσης να παρουσιάσει καταθλιπτικά και υπομανικά επεισόδια, καθώς και ψυχωτικά συμπτώματα.
2. Διπολική Διαταραχή ΙΙ (Διπολική ΙΙ)
Αυτό είναι το λιγότερο γνωστός τύπος, συχνά θεωρείται λανθασμένα πιο ήπια. Χαρακτηρίζεται από τουλάχιστον ένα υπομανικό επεισόδιο (μια ηπιότερη μορφή μανίας που δεν απαιτεί νοσηλεία) και κυρίως καταθλιπτικά επεισόδια. Αυτοί οι ασθενείς συχνά διαγιγνώσκονται λανθασμένα με μονοπολική κατάθλιψη (μείζονα κατάθλιψη).
5. Θεραπεία για διπολική διαταραχή
Η κύρια θεραπεία για τη διπολική διαταραχή είναι φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια οξείας φάσης μανίας, κατάθλιψης ή ψύχωσης. Η φαρμακευτική αγωγή παραμένει η πρώτη γραμμή θεραπείας.
Ωστόσο, η πλειοψηφία των ασθενών συνεχίζει να εμφανίζει υψηλά ποσοστά υποτροπή, ακόμη και όταν παίρνετε φάρμακα. Οι περιορισμοί της φαρμακοθεραπείας για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης σταθερότητας, μαζί με τα υψηλά ποσοστά μη τήρησης της φαρμακευτικής αγωγής, έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη εξειδικευμένων ψυχολογικές θεραπείες που λειτουργούν παράλληλα με τα φάρμακα.
Η πιο αποτελεσματική προσέγγιση θεραπείας συνδυάζει φαρμακευτική αγωγή με δομημένο γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Οικογενειακή θεραπεία είναι εξίσου σημαντικό, καθώς επικεντρώνεται στα συγκεκριμένα ζητήματα που σχετίζονται με τη διπολική διαταραχή. Αυτές οι θεραπείες διδάσκουν στους ασθενείς και τις οικογένειές τους τις δεξιότητες που απαιτούνται για την αποτελεσματική διαχείριση της διαταραχής και την πρόληψη μελλοντικών επεισοδίων.
Για ασθενείς που έχουν υποστεί σημαντικές μειώσεις στη λειτουργία, εντατικά προγράμματα ημέρας συνιστώνται, παρέχοντας ολοκληρωμένη, διεπιστημονική φροντίδα από ομάδες επαγγελματιών ψυχικής υγείας.
Παρά το γεγονός ότι θεωρείται σοβαρή ψυχική ασθένεια, η διπολική διαταραχή δεν θεωρείται πλέον ως χρόνια, μη θεραπεύσιμη κατάσταση χάρη στην ανάπτυξη εξειδικευμένων θεραπειών. Έγκαιρες, συστηματικές παρεμβάσεις θεραπείας Δώστε στους ασθενείς τη δυνατότητα να ζήσουν Κανονικές, παραγωγικές και δημιουργικές ζωές.
Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε Μανιοκαταθληψί.gr, όπου μπορείτε να διαβάσετε εξειδικευμένα άρθρα και να παρακολουθήσετε ένα εισαγωγικό διαδικτυακό σεμινάριο για τη διπολική διαταραχή.
Δρ. Γιάννη Μαλλιάρης, Πτυχίο, PhD.
Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, King's College του Λονδίνου
