Για πολλά χρόνια, η διεθνής βιβλιογραφία περιέγραφε ασθενείς με συμπτώματα που έπεσαν κάπου μεταξύ νεύρωσης και ψύχωσης, οδηγώντας σε σημαντική διαγνωστική σύγχυση. Σε αυτούς τους ασθενείς δόθηκαν ονόματα και διαγνώσεις που υπογράμμισαν την οριακή τους κατάσταση, όπως «οριακή κατάσταση» ή «οριακός ασθενής». Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, εμφανίστηκε μια ξεχωριστή διαγνωστική οντότητα - τώρα ταξινομείται ως Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD) μέσα στο φάσμα των διαταραχών της προσωπικότητας.

Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχής είναι ακραία αστάθεια σε διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου, όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εικόνα του εαυτού, η συναισθηματική διάθεση και η τάση προς παρορμητικότητα.

Ένα ιδιαίτερα καθοριστικό χαρακτηριστικό των ατόμων με BPD είναι έντονη αντίδραση στην πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη. Μόλις αισθανθούν ότι κάποιος τους εγκαταλείπει - είτε λόγω χωρισμού, προσωρινής απουσίας, ταξιδιού ή ακόμη και καθυστερημένου ραντεβού ή λήξης μιας συνεδρίας θεραπείας - πλημμυρίζουν από φόβο ή ακόμα και πανικό, μαζί με θυμό και οργή. Αυτή η αντίδραση πηγάζει από την αδυναμία τους να ανεχθούν να είναι μόνοι και επειδή η εγκατάλειψη συχνά γίνεται αντιληπτή ως απόρριψη, υπονοώντας ότι είναι εγγενώς «κακοί». Στις ξέφρενες προσπάθειές τους να αποφύγουν την εγκατάλειψη, μπορεί παρορμητικά να εμπλακούν σε αυτοκτονικές χειρονομίες ή αυτοτραυματισμούς, όπως να κόβουν ή να καούν.

Διαπροσωπικές σχέσεις για τα άτομα με BPD είναι έντονα αλλά ασταθή. Μπορεί να εξιδανικευτούν και να συνδεθούν πλήρως με κάποιον που τους προσφέρει φροντίδα ή με ρομαντικούς συντρόφους, μόνο για να στραφούν γρήγορα στην υποτίμησή τους - πιστεύοντας ότι το άτομο δεν νοιάζεται αρκετά ή δεν τον αγαπά αρκετά. Αυτή η μετατόπιση από την εξιδανίκευση στην υποτίμηση είναι κεντρική στον αμυντικό μηχανισμό τους ταχύτατος, στην οποία οι άλλοι θεωρούνται ως όλοι καλοί ή όλοι κακοί. Οι σχέσεις τους είναι γενικά χαοτικές, και μπορούν να αλλάξουν δραματικά και απότομα τις απόψεις τους για τους άλλους. Όταν απογοητεύονται ή όταν αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι, συχνά αντιδρούν με έντονες απαιτήσεις και θυμός, ένα από τα κύρια συναισθήματα που βιώνουν.

Υπάρχει επίσης ένα Σημαντική διαταραχή της ταυτότητας, εκδηλώνονται ως αστάθεια στην εικόνα του εαυτού τους ή την αίσθηση του εαυτού τους. Οι στόχοι, οι αξίες, οι φιλοδοξίες σταδιοδρομίας, η σεξουαλική ταυτότητα, ακόμη και η επιλογή φίλων τους μπορεί να αλλάξουν ξαφνικά και δραματικά.

Η συμπεριφορά τους είναι παρορμητική, απρόβλεπτη και συχνά αυτοκαταστροφικός. Οι επαναλαμβανόμενες απόπειρες αυτοκτονίας ή οι αυτοτραυματιστικές συμπεριφορές είναι συχνές (εκτιμάται ότι το 8-10% των ατόμων με BPD πεθαίνουν από αυτοκτονία, ειδικά εάν υποφέρουν επίσης από κατάθλιψη ή κατάχρηση ουσιών). Αυτές οι συμπεριφορές συμβαίνουν συχνά ως απάντηση στην εγκατάλειψη, την απόρριψη ή την απειλή ανάληψης ευθυνών.

Συναισθηματικά, άτομα με BPD παρουσιάζουν ακραία αστάθεια διάθεσης. Έχουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις ακόμη και σε μικρό άγχος. Οι διαθέσεις τους κυμαίνονται μεταξύ αγωνίας (η κυρίαρχη διάθεση), ευερεθιστότητας, άγχους, θυμού, πανικού και απελπισίας. Όπως αναφέρθηκε, είναι επιρρεπείς σε έντονες συναισθηματικές εκρήξεις, ειδικά θυμό, τον οποίο δυσκολεύονται να ελέγξουν. Επιπλέον, αναφέρουν συχνά χρόνια συναισθήματα κενό και βαθιά μοναξιά. Υπό σημαντικό άγχος (π.χ. φόβος εγκατάλειψης ή πραγματικής εγκατάλειψης), μπορεί να βιώσουν προσωρινή παρανοϊκές σκέψεις, ψευδαισθήσεις ή διαχωριστικά συμπτώματα (όπως αποπροσωποποίηση).

Διαγνωστικά κριτήρια για οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Ένα διάχυτο μοτίβο αστάθειας στις διαπροσωπικές σχέσεις, την εικόνα του εαυτού και τα συναισθήματα, μαζί με έντονη παρορμητικότητα, που ξεκινά από την πρώιμη ενηλικίωση και υπάρχει σε διάφορα πλαίσια, όπως υποδεικνύεται από πέντε (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα:

1. Ξέφρενες προσπάθειες για αποφυγή πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης.
2. Ένα πρότυπο ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζεται από εναλλαγή μεταξύ άκρων εξιδανίκευσης και υποτίμησης.
3. Διαταραχή ταυτότητας: εμφανώς και επίμονα ασταθής εικόνα του εαυτού ή αίσθηση του εαυτού.
4. Η παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς που είναι δυνητικά αυτοκαταστροφικοί (π.χ. δαπάνες, σεξ, κατάχρηση ουσιών, απερίσκεπτη οδήγηση, υπερβολική κατανάλωση τροφής).
5. Επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, χειρονομίες ή απειλές ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά.
6. Συναισθηματική αστάθεια λόγω έντονης αντιδραστικότητας της διάθεσης (π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος, που συνήθως διαρκεί μερικές ώρες και σπάνια περισσότερο από μερικές ημέρες).
7. Χρόνια συναισθήματα κενού.
8. Ακατάλληλος, έντονος θυμός ή δυσκολία στον έλεγχο του θυμού (π.χ. συχνές επιδείξεις ιδιοσυγκρασίας, συνεχής θυμός, επαναλαμβανόμενες σωματικές μάχες).
9. Παροδικός παρανοϊκός ιδεασμός που σχετίζεται με το άγχος ή σοβαρά διαχωριστικά συμπτώματα.

Θεραπεία

Ψυχοθεραπεία (Γνωστική-Συμπεριφορική και Ψυχοδυναμική, ατομικά ή ομαδικά) είναι η κύρια θεραπευτική προσέγγιση για αυτούς τους ασθενείς. Λόγω των ισχυρών συναισθηματικών μετατοπίσεων προς τον θεραπευτή (εναλλασσόμενη μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης), και τα δύο μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση είναι έντονα, καθιστώντας τη θεραπεία δύσκολη. Οι συχνές εκρήξεις θυμού και οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι κοινές και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα. Οι θεραπευτές συχνά παλεύουν με συναισθήματα ενοχής, απογοήτευσης ή ακόμα και θυμού προς αυτούς τους ασθενείς.

Υπάρχουν επίσης προσωρινά επεισόδια που μοιάζουν με ψύχωση (αν και δεν είναι πραγματική ψύχωση). Ενώ η νοσηλεία μπορεί μερικές φορές να είναι απαραίτητη, οι διεθνείς οδηγίες συνιστούν την αποφυγή της όταν είναι δυνατόν. Εάν ένα διαταραχή διάθεσης (όπως μείζονα καταθλιπτική διαταραχή ή διπολική διαταραχή) συνυπάρχει, μπορεί να απαιτείται κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Μια σημαντική πτυχή της ψυχοθεραπείας για την BPD είναι η σχέση με τον θεραπευτή, καθώς η ανάλυση και η βελτίωση αυτής της σχέσης μπορεί να αντικατοπτρίζει θετικά τις άλλες σχέσεις του ασθενούς.

Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν συχνά γνωστικές τεχνικές να βοηθήσει στη διόρθωση της τάσης των ατόμων με BPD να βλέπουν τους άλλους και τον εαυτό τους είτε ως «όλα καλά» είτε «όλα κακά». Τεχνικές συμπεριφοράς είναι επίσης χρήσιμα στη μείωση των αυτοτραυματικών και παρορμητικών συμπεριφορών.

Φάρμακα όπως τα αντιψυχωσικά χαμηλής δόσης μπορούν να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση της διάθεσης, ενώ λιθίου μπορεί να είναι χρήσιμο για τη διαχείριση των αλλαγών της διάθεσης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορούν να ανακουφίσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα, αλλά πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά για να αποφευχθεί η πρόκληση διακυμάνσεων της διάθεσης ή εκρήξεων θυμού. Η μονοθεραπεία με αντικαταθλιπτικά γενικά αποθαρρύνεται, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη αστάθεια της διάθεσης και κίνδυνο κακής χρήσης.

Γενικά, η στρατηγική φαρμακευτικής αγωγής για την BPD μοιάζει με αυτή που χρησιμοποιείται για διπολική διαταραχή, δεδομένης της αλληλεπικάλυψης μεταξύ των δύο συνθηκών.

Δεδομένης της δυνατότητας για αυτοκτονία σε αυτούς τους ασθενείς, όλα τα φάρμακα πρέπει να συνταγογραφούνται με μεγάλη προσοχή και πάντα στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης προσαρμοσμένης στα προβλήματά τους.

Προγράμματα ημερήσιας θεραπείας που παρέχουν εντατική, καθημερινή θεραπεία συχνά προσφέρουν ένα ιδανικό περιβάλλον για τη θεραπεία ατόμων με BPD που απαιτούν μια διεξοδική και συστηματική θεραπευτική προσέγγιση.

‍

Επιστημονικός συντάκτης:
Δρ. Γιάννη Μαλλιάρης

‍