Η «κατάθλιψη» είναι μια κατάσταση που όλοι έχουμε βιώσει σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να εξελιχθεί σε μια πιο σοβαρή κατάσταση.

Υπάρχουν πολλοί τύποι κατάθλιψης και ένας λιγότερο γνωστός τύπος είναι η διπολική κατάθλιψη. Αυτή η κατάσταση επηρεάζει κυρίως άτομα με διπολική διαταραχή (επίσης γνωστή ως μανιακή κατάθλιψη) και είναι μια από τις πιο περίπλοκες και προκλητικές μορφές κατάθλιψης.

Συμπτώματα κατάθλιψης

Κατά τη διάγνωση ψυχικών διαταραχών, εξετάζουμε τα συμπτώματα σε τρία επίπεδα: σκέψεις, συμπεριφορά και διάθεση.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν οριστικοί βιολογικοί δείκτες για τη διάγνωση ψυχικών διαταραχών (εκτός από πειραματικά στάδια), κατανοούμε το πρόβλημα και κάνουμε τη διάγνωση αξιολογώντας τον τρόπο με τον οποίο το άτομο παρουσιάζεται σε αυτά τα τρία επίπεδα - τόσο στο παρόν όσο και στο παρελθόν.

Το αίσθημα θλίψης ή κατάθλιψης, το οποίο όλοι αναγνωρίζουμε και αναφερόμαστε στην καθημερινή συνομιλία, είναι ένα από τα κύρια συμπτώματα διάθεσης που παρατηρούνται σε έναν καταθλιπτικό ασθενή. Ένα άλλο σημαντικό σύμπτωμα είναι η απώλεια ευχαρίστησης ή ανηδονίας. Δραστηριότητες ή φιλίες που κάποτε έφεραν χαρά δεν παρέχουν πλέον την ίδια ικανοποίηση. Συχνά, αντί για θλίψη, υπάρχει έντονος θυμός που απευθύνεται στον εαυτό του ή στους άλλους.

Σε επίπεδο σκέψης, τα καταθλιπτικά συμπτώματα αλλάζουν επίσης αλλά παραμένουν συνεπή με τη διάθεση. Αρχίζουμε να βλέπουμε τα πράγματα πιο αρνητικά. Μερικές φορές, αντιμετωπίζουμε σκληρές πραγματικότητες που προηγουμένως αγνοήσαμε ή αγνοήσαμε όταν αισθανθήκαμε καλά. Αυτό θα μπορούσε να είναι το τέλος μιας σχέσης που δεν υπήρξε ποτέ πραγματικά, η αποδοχή ενός θανάτου, ή οποιαδήποτε μορφή απώλειας. Οι σκέψεις μας γίνονται επίσης γεμάτες ενοχές, με συναισθήματα ότι είμαστε υπεύθυνοι για τα πάντα, ότι έχουμε κάνει πολλά λάθη στο παρελθόν και ότι δεν υπάρχει μέλλον. Μπορεί επίσης να προκύψουν αυτοκτονικές σκέψεις. «Αν η ζωή δεν έχει νόημα ή αξία, γιατί να συνεχίσουμε να ζούμε;» Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, τα σχέδια για τον τερματισμό της κατάθλιψης μπορεί να διαμορφωθούν.

Συμπεριφορικά, η κατάθλιψη συχνά εκδηλώνεται ως αναβλητικότητα, αδράνεια ή μερικές φορές διέγερση. Υπάρχει μια συνεχής αίσθηση κόπωσης και έλλειψης ενέργειας. Ακόμα και το βράσιμο ενός αυγού μπορεί να φαίνεται σαν ένα συντριπτικό έργο. Οι διαταραχές του ύπνου είναι συχνές και ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Μερικοί ασθενείς μπορεί να χρειάζονται υπερβολικό ύπνο, πέφτοντας σε ληθαργική κατάσταση, ενώ άλλοι μπορεί να παλέψουν με την αϋπνία.

Γενικά, η συμπεριφορά στην κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μείωση της δραστηριότητας. Αυτό είναι όπου η συμπεριφορική θεραπεία για την κατάθλιψη παίζει βασικό ρόλο - αυξάνοντας σταδιακά τις σημαντικές δραστηριότητες για τον ασθενή. Ωστόσο, αυτό δεν είναι εύκολο για ασθενείς ή για επαγγελματίες ψυχικής υγείας που δεν έχουν εκπαιδευτεί σε αυτό το θεραπευτικό μοντέλο (ενεργοποίηση συμπεριφοράς).

Τι είναι η διπολική κατάθλιψη και πώς διαφέρει από την κανονική κατάθλιψη;

Διαγνωστικά, η διπολική κατάθλιψη παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα με τη μονοπολική κατάθλιψη. Ωστόσο, όσοι πάσχουν από διπολική κατάθλιψη έχουν ιστορικό υπομανιακών ή μανιακών επεισοδίων. Υπάρχουν επίσης ποιοτικές διαφορές στον τρόπο εμφάνισης και εμφάνισης των κοινών συμπτωμάτων.

Τις τελευταίες δεκαετίες, μελέτες έχουν αρχίσει να διακρίνουν αυτούς τους δύο τύπους κατάθλιψης, καθώς συχνά διαφέρουν ως προς τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται και ανταποκρίνονται τόσο στις φαρμακολογικές όσο και στις ψυχοθεραπευτικές θεραπείες.

Κάθε επαγγελματίας ψυχικής υγείας που ειδικεύεται σε διαταραχές της διάθεσης θα πρέπει πάντα να εξετάζει εάν ένας ασθενής με κατάθλιψη αντιμετωπίζει μονοπολική ή διπολική κατάθλιψη. Η πρώτη προτεραιότητα, φυσικά, είναι η αξιολόγηση της αυτοκτονίας.

Η μανία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα όπως υπερβολικά αυξημένη διάθεση ή ευερεθιστότητα, μεγαλοπρέπεια, υπερβολική ομιλία, υπερσεξουαλικότητα, μειωμένη ανάγκη για ύπνο, αγωνιστικές σκέψεις, αυξημένη ενέργεια και δραστηριότητα και συχνά έλλειψη ηθικών ορίων ή αναστολών. Οι ασθενείς με μανία, όπως αυτή που θα μπορούσαμε να δούμε σε παλιές ελληνικές ταινίες που ισχυρίζονται ότι είναι ο Ναπολέων, βιώνουν μανιακά επεισόδια.

Η μανία αφορά λιγότερο την εμμονή, όπως μερικές φορές πιστεύεται λανθασμένα, και περισσότερο για το έντονο σύμπλεγμα συμπτωμάτων που αναφέρονται παραπάνω.

Όταν ένας ασθενής έχει βιώσει μανία και αργότερα εισέρχεται σε καταθλιπτική κατάσταση, έχουμε να κάνουμε με διπολική κατάθλιψη. Δεδομένου ότι τα μανιακά επεισόδια είναι συνήθως σαφή και ευκολότερα στη διάγνωση, η διπολική κατάθλιψη μπορεί επίσης να αναγνωριστεί πιο εύκολα.

Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει πάντα όταν ένας ασθενής έχει βιώσει μόνο υπομανία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διπολική κατάθλιψη συχνά διαγιγνώσκεται εσφαλμένα ως μονοπολική κατάθλιψη, οδηγώντας σε ακατάλληλες θεραπείες με αντικαταθλιπτικά, τα οποία μπορούν να επιδεινώσουν την κατάθλιψη ή να προκαλέσουν μανιακά επεισόδια, δημιουργώντας σύγχυση σχετικά με την πραγματική κατάσταση του ασθενούς.

Φαινομενολογικά, η διπολική κατάθλιψη είναι αρκετά διαφορετική από τη μονοπολική κατάθλιψη. Τείνει να είναι πιο έντονη, χαρακτηρίζεται από χαμηλή ενέργεια, απάθεια, υπερκατανάλωση τροφής, μεταβολές της διάθεσης, ευερεθιστότητα και μερικές φορές ψυχωτικά χαρακτηριστικά που ευθυγραμμίζονται με τη διάθεση. Ένας ασθενής μπορεί να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνος για μια παγκόσμια οικονομική κρίση ή να ακούσει φωνές που του λένε ότι είναι κακοί και πρέπει να πεθάνουν. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός μπορεί να είναι πολύ ισχυρότερος στη διπολική κατάθλιψη και επειδή τα επίπεδα διάθεσης και ενέργειας κυμαίνονται, ο κίνδυνος ολοκληρωμένης αυτοκτονίας είναι υψηλότερος από ό, τι στην μονοπολική κατάθλιψη.

Θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης

Η θεραπεία για τη διπολική κατάθλιψη διαφέρει σημαντικά από τη μονοπολική κατάθλιψη. Τόσο η έρευνα όσο και η κλινική εμπειρία έχουν δείξει ότι πολλά αντικαταθλιπτικά μπορούν να προκαλέσουν υπομανία ή μανία σε διπολικούς ασθενείς. Οι διεθνείς οδηγίες δεν απαγορεύουν τα αντικαταθλιπτικά, αλλά συνιστούν τη χρήση τους μαζί με έναν σταθεροποιητή διάθεσης. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα με αντικαταθλιπτικές ιδιότητες χρησιμοποιούνται επίσης συνήθως, καθώς βοηθούν στην πρόληψη της μετατόπισης της διάθεσης σε μανία. Είναι σημαντικό για τους ασθενείς να το καταλάβουν αυτό, καθώς μπορεί να πιστεύουν λανθασμένα ότι λαμβάνουν θεραπεία για σχιζοφρένεια ή ότι λαμβάνουν λανθασμένη θεραπεία, ενώ στην πραγματικότητα, ο γιατρός τους διαχειρίζεται προσεκτικά τον κίνδυνο μανίας.

Στην ψυχοθεραπεία, η θεραπεία ακολουθεί επίσης μια διαφορετική προσέγγιση. Η πιο επιστημονικά υποστηριζόμενη θεραπεία για την κατάθλιψη είναι η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Η συμπεριφορική θεραπεία επικεντρώνεται στην έναρξη δραστηριοτήτων και στη διδασκαλία των ασθενών να παρακολουθούν σημαντικές διακυμάνσεις της διάθεσης. Τους εξοπλίζει επίσης με πρακτικά εργαλεία για τη διαχείριση αυτοκτονικών σκέψεων. Γνωστικά, τα πρότυπα που σχετίζονται με τη διπολική κατάθλιψη μπορεί να διαφέρουν. Τα συναισθήματα αποτυχίας και αναξιότητας είναι συχνά πολύ πιο έντονα. Οι διπολικοί ασθενείς τείνουν να έχουν στοχευμένη σκέψη και συμπεριφορά, και στην κατάθλιψη, η αποτυχία βιώνεται πιο βαθιά σε σύγκριση με μονοπολικούς ασθενείς που μπορεί να μην εμφανίζουν τέτοια πρότυπα προσανατολισμένα στο στόχο.

Οι ενεργοποιητές για τη διπολική κατάθλιψη είναι συχνά διαφορετικοί από αυτούς της μονοπολικής κατάθλιψης. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, ενός αντικειμένου ή ενός ονείρου είναι μια κοινή αιτία για όλους τους τύπους κατάθλιψης.

Ωστόσο, στη διπολική κατάθλιψη, η αιτία μπορεί να μην είναι τόσο εμφανής. Μετά από πιο προσεκτική εξέταση, μπορεί να υπήρξε προηγούμενη περίοδος μανίας ή υπομανίας. Αυτό αλλάζει τη στρατηγική θεραπείας και η μακροχρόνια θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης επιτυγχάνεται καλύτερα με την αντιμετώπιση της μανίας - ή, πιο δύσκολη, της υπομανίας. Ωστόσο, η διπολική κατάθλιψη μπορεί επίσης να προκληθεί από τους ίδιους μηχανισμούς με τη μονοπολική κατάθλιψη, όπως άγχος, απώλεια ή τραύμα.

Εν κατακλείδι

Αν και η διπολική κατάθλιψη μπορεί να φαίνεται παρόμοια με τη μονοπολική κατάθλιψη με την πρώτη ματιά, είναι αρκετά διαφορετική από πολλές απόψεις. Τόσο οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας όσο και οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν τις αποχρώσεις του και να προσέχουν ιδιαίτερα τη θεραπεία. Αν και μπορεί να μην διαρκέσει όσο η μονοπολική κατάθλιψη, είναι συχνά επαναλαμβανόμενη και απαιτεί συνεχή, μακροχρόνια θεραπεία, ειδικά σε περιόδους κατά τις οποίες ο ασθενής φαίνεται να τα πάει καλά. Ο στόχος είναι πάντα να αποφευχθούν υποτροπές και να αποκατασταθεί η λειτουργικότητα και η ποιότητα ζωής του ασθενούς όπως ήταν πριν από την ασθένεια.

‍

Δρ. Γιάννη Μαλλιάρης είναι ψυχολόγος με διδακτορικό στην Κλινική Ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, King's College London). Είναι ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Bipolarlab.com και του Ελληνικού Διπολικού Οργανισμού (ΕΔΟ). Μεγαλώνοντας με έναν πατέρα που είχε διπολική διαταραχή, είναι αφιερωμένος αποκλειστικά σε αυτόν τον τομέα. Διδάσκει στους διπολικούς ασθενείς του να αγκαλιάσουν την κατάστασή τους, να ζήσουν καλά με αυτήν και να αξιοποιήσουν τη δημιουργικότητά τους.

Σημείωση: Αυτό το άρθρο είναι ελεύθερο για αναδημοσίευση ως έχει, υπό την προϋπόθεση ότι η πηγή πιστώνεται.

‍